به دلیل حضور آهک فعال در خاکهای آهکی، زیادی بیکربنات در آبهای آبیاری، کمی مواد آلی در خاکهای باغی، مصرف غیر صحیح (پخش سطحی) کود در سایه انداز درختان و با عنایت به کمی تحرک اثر کودهای مصرفی، به ویژه کودهای فسفاته و سولفاته و عدم رعایت مصرف صحیح و بهینه کود و آب، درختان میوه در کشور عمدتا دچار عدم تغذیه صحیح هستند. به همین دلیل روشن کود دهی درباغهای میوه اولویت خاص یافته است. یکی از بهترین و سادهترین روشهای درست کود دهی اعمال روش چالکود است.
ویژگی‌ها و برتری‌های چالکود را میتوان به شرح زیر بیان نمود:
گیاه نیز همانند انسان، موجود زنده، حساس و آگاهی است. چطور در محدودهای که انسان زندگی مینماید اگر غذای گرمی وارد شود، از طریق بوی غذا انسان متوجه شده و برای تأمین نیاز غذایی خود به آن سمت حرکت می نماید، گیاه نیز تقریبا همین احساس را داشته و اگر در محلی غذای خوب و آمادهای در اختیار درخت بگذارند به آن جهت ریشه دهی خواهد داشت تا نیاز آبی و غذایی خود را تأمین نماید.
چون غذای آماده شده در چالکود با مصرف کودهای آلی، کودهای سولفاته و گوگرد اسیدیمیباشد، تحت چنین شرایطی، حضور یونهای بیکربنات فراوان در آب آبیاری به لحاظ حضور فراوان یون هیدروژن در محیط چالکود، مسئله ساز نبوده،به عبارت دیگر با اسیدی کردن محیط غذایی درخت، جذب مواد غذایی با سهولت بیشتری انجام میگیرد.
به دلیل کمی مواد آلی و زیادی کربنات کلسیم، خاک های زیر کشت باغها از نفوذ پذیری کمی برخوردار بوده و ریشه دوانی درختان فعال نمیباشد. با اسیدی کردن چالکود در فاصله متناسب از طوقه درخت میوه، نفوذ ریشه های فعال با سرعت بیشتری انجام گرفته و غذا با سهولت بیشتری در اختیار گیاه قرار می گیرد.
در روش چالکود، به دلیل تهویه مطلوب، ریشه ها از رشد بهتری برخوردار بوده و رنگ ریشه های فعال، سفید و خوش رنگ و با تراکم فراوان خواهد بود.
در روش چالکود دیگر نیازی به پای بیل درختان میوه که هزینه بری فراوانی داشته و گاهی در اثر بی مبالاتی و نبود دقت کارگران، ریشههای فعال درختان شدیدا آسیب پذیر میگردد، از نظر اقتصادی نیز این روش به صلاح و خیر باغدار است. باغدار برای هر چند سال یکبار با احداث دو الی چهار چالکود، درسال های بعد نیازی به پای بیل خاک باغ یا پای درخت نخواهد داشت.
راندمان و کارایی مصرف کود در روش چالکود به مراتب بیشتر از روش پخش سطحی می باشد. چون ریشه‌ها مستقیما غذای مطلوب خود را تأمین می‌کنند و غذای سالم برای چند سالی بدون زحمت در اختیار درخت خواهد بود.
چگونگی اجرای روش چالکود در باغ‌های میوه:
1–محل حفر چاله: در ابتدا بایستی چاله‌هایی در نزدیکی تنه درختان حفر شود. این چاله‌ها در 3/1 قسمت انتهای سایه انداز درختان حفر شود. علت حفر چاله ها در قسمت انتهایی سایه انداز درخت آن است که بیشتر ریشههای جوان و فعال در آن منطقه قرار میگیرند توانایی ریشههای جوان و فعال در جذب آب و عناصر غذایی بیش از ریشههای اصلی و قطور درختان میباشد. در ضمن حفر چاله در چنین مناطقی به ریشههای اصلی و قطور درختان صدمه نم یرساند. محل چاله باید در جایی باشد که آب آبیاری حتما به طریقی آن را خیس کند.
2– تعداد چاله:در صورتی که تعداد چاله کم باشد، تماس ریشه درختان با مناطق اصلاح شده خاک کم بوده و اثر بخشی روش کامل نیست. افزایش تعداد چاله نیز هزینه بر و پرخرج خواهد بود. در مجموع برای درختان میوه بیش از 10 سال دو تا چهار چاله برای هر درخت توصیه میشود. در باغ های پرتراکم به تعداد به یک چاله بین هر دو درخت محدود می گردد.
3– قطر و عمق چاله: در باغها حفر چاله‌ها با وسایل معمولی چون بیل و کلنگ انجام میشود. در چنین حالتی قطر چاله‌ها بین 30 تا 50 سانتیمتر خواهد شد. در صورتیکه از مته پشت تراکتوری استفاده شود. قطر چاله حدود 35 سانتیمتر خواهد بود. عمق چاله بستگی به عمق پراکنش ریشههای درخت دارد در عمل به‌طور معمول عمق 40 تا 50 سانتیمتری مناسب می باشد.
4– چگونگی پر کردن چاله‌ها: خاک خارج شده از چاله ها را به صورت یکنواخت در فاصله بین ردیف های درختان پخش و از باز گرداندن دوباره آن به داخل چاله خودداری کنید چاله ها را با مخلوطی از ماده آلی (کود دامی یا خاک برگ یا کمپوست) و کود کامل ماکرو باغبانی پر کنید. هنگامی که برای اولین بار چاله را پر می کنید بهتر است ابتدا کود دامی مورد نیاز برای پر کردن چاله را با کود ماکرو کامل باغبانی به خوبی مخلوط نموده و سپس درون چاله بریزید با لگد کردن کود در داخل چاله تا حدی آن را بفشارید و درصورت نشست، مجددا کود دامی بیفزایید تا هم سطح خاک باغ شود. راجع به نوع و مقدار مصرف کودهای شیمیایی با متخصصین تغذیه گیاه مشورت نمایید ولی در مورد مصرف بهینه کود به صورت چالکود به برگه توصیه عمومی ضمیمه این متن عمل نمایید.
5– نگهداری از چاله‌ها: در صورتی که از چاله‌ها به خوبی نگهداری شود، حفر آن یک بار برای چندین سال کافی خواهد بود. هرسال نشست توده کود در داخل چاله را با افزودن مجدد کود دامی یا سایر کودهای آلی جبران کنید از پر شدن چاله‌ها به وسیله خاک جلوگیری نمایید. خیسی بیش ازحد و خشکی توده کود دامی داخل چالکود از کارایی روش میکاهد. رطوبت و تهویه متعادل، رشد ریشه را در داخل چالکود تقویت میکند. در سالهای بعد، افزودن کودهای شیمیایی متحرک و غیر متحرک بر سطح چاله‌ها امکانپذیر است. حرکت این کودها به همراه آب آبیاری در داخل کود دامی به راحتی انجام میشود و نیازی به صرف هزینه جهت پای بیل و زیر خاک کردن کودهای شیمیایی غیر متحرک نیست. در مورد کودهای ازت دار از آنجا که مسئله تثبیت در خاک کمتر مطرح میباشد، نیمی از آن را داخل چاله‌ها ریخته و نیم دیگر را به صورت پخش سطحی در اختیار درخت قرار دهید در صورتیکه آبیاری تحت فشار باشد، چاله ها در زیر قطره چکانها حفر شود. امکان مصرف کلیه کودها در سیستم وجود دارد مشروط بر آنکه از نظر گرفتگی قطره چکان ها مشکلی ایجاد نشود و یا اینگونه مشکلات به طریقی برطرف شود.
اثرات مصرف بهینه (متعادل) کودها:
1– افزایش تولید محصولات زراعی و باغی در واحد سطح
2– بهبود کیفیت و بازار پسندی محصولات (افزایش پروتئین دانه گندم ، سفتی سیب، افزایش طول عمر انباری پیاز و سیب زمینی و خوش خوراکی محصولات)
3– غنی سازی (Fortification) محصولات کشاورزی (افزایش غلظت آهن، روی، منگنز، مس، منیزیم، پتاسیم و…) به منظور ارتقاء سطح سلامتی جامعه
4– تولیدبذرهای قوی از نظرجوانه زنی و رشد اولیه گیاه
5– کاهش غلظت آلاینده‌هایی نظیر نیترات و کادمیوم در محصولات کشاورزی
6– کاهش سمیت درگیاه در اثر مصرف کودهای غیر ضروری و تک عنصری
7– افزایش استحکام گیاه و در نتیجه کاهش مصرف سموم شیمیایی
8– کنترل شیوع بیماریهای گیاهی نظیر آسپرویولوس (مولد آفلاتوکسین پسته)، بلاست برنج، ورس غلات، آتشک، شانکر و سفیدک مو
9– افزایش مقاومت گیاهان در برابر آفاتی نظیر تریپس پیاز، چوبخوارها
10– کاهش نیاز به کود آهن وارداتی و جایگزینی آن با تولیدات داخلی کشور
11– صرفه جویی در مصرف آب (افزایش WUE) و افزایش بازدهی کودها
12– افزایش طول عمر میوده دهی درختان میوه
13– افزایش فعالیتهای زیستی در خاک و تجدید حیات خاک
14– بهبود همزیستی های مفید بین میکرو ارگانیسم های خاک و گیاهان (همزیستی های تثبیت کننده ازت، همزیستی های میکوریزی و…)
15– زودرسی محصولات کشاورزی به ویژه انگور
16– کاهش اسید فیتیک دانه گندم که برای ارتقاء سلامتی جامع ضروری است.
17– سیاه نشدن سیب و سیب زمینی پوست کنده شده به دلیل حضور فعال روی (آنتی اکسیدان)
قابل توجه باغداران گرامی (بسیارمهم)
1– به باغداران عزیز توصیه میشود که کودهای مورد نیاز درختان میوه خود را چالکود (مصرف عمقی) که چال آن در زیر قطره چکان‌های سیستم آبیاری تحت فشار و یا کنار نهر آبیاری خواهد بود مصرف نمایند.
2– باغداران گرامی تحت هیچ شرایطی کودها را با روش سطحی مصرف نکنند، چون انجام این کار جزء اتلاف وقت و انرژی ثمری نخواهد داشت.
3– برای افزایش باز یافت کود و آب، در صورت نبود سیستم آبیاری تحت فشار، آبیاری به طریق تشتکی انجام گیرد.
4 – کودهای مورد نیاز درختان میوه برای چند سال اول بهتر است قبل از کاشت در زیر ریشه (با فاصله 15 سانتیمتری) جاسازی شود.
5– نظر به اینکه در چالکود، تمامی کودهای مورد نیاز درختان میوه بر اساس نتایج تجزیه برگی تعیین و با همدیگر به طور یکجا با کودهای سولفاته ، مواد دیگر کشاورزی (پودری) مخلوط میگردند، محیط اسیدی در این گودال‌ها بوجود آمده و تحت چنین شرایطی حتی اگر آب آبیاری بیکربنات فراوان نیز داشته باشد یون هیدروژن برای انجام تبادل غذایی به مقدار کافی حضور خواهد داشت و بدین ترتیب نیاز تغذیهای درختان میوه به بهترین وجه و به مقدار نیاز درخت تأمین خواهد گردید.
6– نظر به اینکه در باغ های میوه در گذشته متأسفانه به غیر از اوره و فسفر، از کودهای دیگر چندان استفاده ای نشده است، پیشنهاد میشود برای سال اول مقدار مصرفی کودهای پتاسیمی و ریز مغذی ها در مقایسه با کود ازته افزایش داده شود بدیهی است در سالهای بعد مقادیر کودهای ریز مغذی علی الخصوص روی و آهن کاهش خواهد یافت.
مثلا در سال اول احداث چالکود برای درخت سیب 15 ساله که تا کنون سولفات روی مصرف نشده است، بهتر است همراه کود آلی دو کیلوگرم سولفات پتاسیم ، 500 گرم سولفات روی و پانصد گرم کود کامل میکرو مصرف نمود، بدیهی است تحت چنین شرایطی تا دو سال دیگر نیازی به مصرف مجدد کودهای محتوی عناصر ریز مغذی نخواهد بود و در صورت نیاز مجدد، این بار مقدار آن از 250 گرم به ازاء هر درخت تجاوز نخواهد نمود، چون اثرات باقی مانده های کودهای محتوی عناصر ریز مغذی بسیار دراز مدت (حتی تا ده سال) میباشد.
7– در روش چالکود، در صورت رعایت اصول مصرف بهینه کود و آب، سولفات آهن ساخت داخل و ارزان قیمت به سهولت جایگزین آهن 138 (Fe-EDDHA) میگردد که علاوه بر جنبه های صرفه جویی اقتصادی مقادیر قابل توجهی گوگرد به صورت یون سولفات قابل جذب در اختیار گیاه قرار خواهد گرفت.
کود کامل ماکرومیکرو (15-10-15) پومُد: بهترین کود برای تأمین عناصر اصلی (ازت، فسفر، پتاسیم، منیزیم و گوگرد) و عناصر ریز مغذی (آهن، روی، منگنز) به روش چالکود برای درختان میوه به ویژه اراضی شور و آبهای شور در کشور
